Listy o Mszy św. „trydenckiej” – Vidi aquam: Liturgiczny targum

Christus resurrexit!

Przepraszam Cię bardzo za brak listu w Poniedziałek Wielkanocny. Przez przygotowania liturgiczne i kulinarne do Świąt nie dałem rady go napisać. Mam nadzieję, że mi wybaczysz.

LJak wiadomo tego też dnia zakończył ziemskie życie Ojciec Święty Franciszek. Zanim więc przejdę do tego, o czym chcę Ci dziś napisać, mam dla Ciebie propozycje dwóch modlitw: jednej za zmarłego papieża i drugiej o dobry wybór nowego. Ja włączam je do mojej codziennej modlitwy, co również Tobie proponuję.

Deus, qui inter summos Sacerdótes fámulum tuum Franciscum ineffábili tua dispositióne connumerári voluísti: praesta, quaesumus; ut, qui unigéniti Fílii tui vices in terris gerébat, sanctórum tuórum Pontíficum consórtio perpétuo aggregétur. Per eúndem Dóminum nostrum Iesum Christum Filium Tuum, qui tecum vivit et regnat in unitate Spiritus Sancti, Deus per omnia saecula saeculorum, amen.

Boże, któryś w swym niewymownym zrządzeniu zechciał do najwyższych kapłanów zaliczyć sługę swego Franciszka; daj, prosimy, aby ten, który rządził na ziemi jako zastępca jednorodzonego Syna Twojego, został dołączony do wiecznej wspólnoty Twoich Pontyfików. Przez tegoż Pana naszego Jezusa Chrystusa, który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świętego, Bóg przez wszystkie wieki wieków, amen.

Supplici, Domine, humilitate deposcimus: ut sacrosanctae Romanae Ecclesiae ceoncedat Pontificem illum tua immense pietas; qui et pio in nos studio semper tibi placitus, et tuo populo pro salubri regimine sit assidue ad gloriam tui nominis reverendus. Per Dominum nostrum Iesum Christum Filium Tuum, qui tecum vivit et regnat in unitate Spiritus Sancti, Deus per omnia saecula saeculorum, amen.

Pokornie błagamy Cię, Panie, aby Twoje nieskończone miłosierdzie raczyło dać świętemu Kościołowi Rzymskiemu takiego Papieża, który dzięki swojej gorliwej trosce o nas będzie zawsze Tobie miły, a lud Twój prowadził godnie ku zbawieniu i nieustannie głosił chwałę Twego Imienia. Przez Pana naszego Jezusa Chrystusa, który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świętego, Bóg przez wszystkie wieki wieków, amen.

Ponieważ mamy Okres Wielkanocny chciałbym dzisiaj wrócić do obrzędu Aspersji. W tym bowiem okresie zmianie ulega pieśń, którą śpiewamy w czasie pokropienia. Antyfonę Asperges me, o której wcześniej pisałem, zastępuje antyfona Vidi aquam. która jest wspaniałym przykładem tradycyjnej chrystologicznej lektury Starego Testamentu. Jej tekst mówi:

Vidi aquam egredientem de templo,

a latere dextro, alleluia:

et omnes, ad quos pervenit aqua ista,

salvi facti sunt, et dicent: alleluia, alleluia.

Ujrzałem wodę wypływającą ze świątyni

z prawego boku, alleluja:

a wszyscy, którzy przyszli do wody

zostali zbawieni i mówią: alleluja, alleluja.

Skąd wzięły się te słowa? No więc jest to rodzaj parafrazy fragmentu Księgi Ezechiela, rozdziału 47, wersetów 1, 9 oraz 12. Moim zdaniem tekst Vidi aquam można określić jako liturgiczny targum, czyli parafrastyczny przekład ukształtowany przez tradycyjną interpretację danego fragmentu. Cały początek Ez 47 to słynny opis Ezechielowej wizji świątyni i wypływającej z niej rzeki, która oczyszcza i uzdrawia wody Morza Martwego tak, że mogą stać się domem mnóstwa żyjących istot. Tekst antyfony natomiast w ewidentny sposób widzi w świątyni obraz Ukrzyżowanego, z którego prawego boku płynie woda chrztu, dająca zbawienie wszystkim którzy „do niej przyjdą”. Prorocka wizja staje się zapowiedzią nie tylko śmierci naszego Pana, ale również jej sakramentalnego przedłużenia, przez które dokonane przez Niego odkupienie jest udzielane każdemu człowiekowi, który przyjmuje chrzest.

Nie wiem, jak stary jest tekst antyfony Vidi aquam, wiele jednak wskazuje, że sięga on co najmniej połowy pierwszego tysiąclecia. Wspominają o niej źródła opisujące wczesną liturgię rzymską (papieską), tzw. Ordines Romani, które są datowane na okres pomiędzy połową VI a połową VIII w. Nie była ona wówczas częścią Aspersji, ale śpiewano ją w czasie nieszporów w oktawie Wielkanocy, konkretnie w trakcie procesji neofitów i duchowieństwa od chrzcielnicy (do której przyszli wcześniej po odśpiewaniu trzech psalmów) do Kaplicy Krzyża Świętego. Nowoochrzczeni przechodzili w ten sposób niejako drogę z powrotem do „prawego boku świątyni”, do źródła własnego zbawienia. Śpiewając ją dzisiaj w czasie Aspersji poczujmy się z powrotem katechumenami i neofitami, jakbyśmy dopiero co „przyszli do tej wody”.

Twój in Christo resurrexito,

P.S. Vidi aquam w formie być może takiej, w jakiej śpiewano ją w dawnym Rzymie nagrali kiedyś, wraz z resztą śpiewów nieszpornych zachowanych w źródłach starorzymskich, Marcel Peres i Ensemble Organum. Audi! :)