Trzy filary Wielkiego Postu. Część I: „jałmużna”. Czym w rzeczywistości jest? Jak ją praktykować?

Modlitwa, post, jałmużna – trzy filary Wielkiego Postu. Ale nie są one tylko czynnościami ściśle zewnętrznymi. Stoi za nimi wewnętrzny akt miłości. Miłość do Boga (modlitwa), miłość do siebie (post), miłość do innych (jałmużna). Dziś o jałmużnie.

Strzeżcie się, żebyście uczynków pobożnych nie wykonywali przed ludźmi po to, aby was widzieli; inaczej nie będziecie mieli nagrody u Ojca waszego, który jest w niebie. Kiedy więc dajesz jałmużnę, nie trąb przed sobą, jak obłudnicy czynią w synagogach i na ulicach, aby ich ludzie chwalili. Zaprawdę, powiadam wam: ci otrzymali już swoją nagrodę. Kiedy zaś ty dajesz jałmużnę, niech nie wie lewa twoja ręka, co czyni prawa, aby twoja jałmużna pozostała w ukryciu. A Ojciec twój, który widzi w ukryciu, odda tobie.

(Mt 6,2-4)

Wydźwięk słowa „jałmużna” kojarzy się nam głównie ze wsparciem finansowym, ale takim, które jest prawie poniżające dla obu stron tej „transakcji” a już na pewno dla przyjmującego: „otrzymałem jałmużnę”, „nie potrzebuję twojej jałmużny!”. Kiedy słyszymy „dać jałmużnę” widzimy przed oczyma obraz bogacza okazującego „łaskę nędzarzowi”, przez rzucony mu (zazwyczaj niedostateczny) datek. Rzucony z pewną dozą wyższości i pogardy oraz podejrzliwości dla nędzy w jakiej znalazł się ten konkretny potrzebujący. Przypuszczalnie dlatego zamiast słów „dać na jałmużnę” wolimy słowo „ofiarować”.

Ale słowo „ofiara” nie oddaje tego czym jest jałmużna. Jałmużna jest czymś znacznie więcej niż pomocą finansową. Bliższe byłoby tu słowo „wsparcie” ponieważ przynajmniej zakłada istnienie niematerialnego wymiaru tego wsparcia.

Prawdziwa jałmużna to inna nazwa na miłość braterską, która jest miłością „naszego bliźniego z miłości do Boga”[1].

Greckie słowo, które występuje w Nowym Testamencie na określenie „jałmużny” eleēmosynē[2] oznacza, oprócz tego co nazywamy „jałmużną”, też litość i współczucie. Eleēmōn znaczy miłosierny, litościwy i występuje w błogosławieństwie „Błogosławieni miłosierni, albowiem oni miłosierdzia dostąpią” (Mt 5,7), a eleos miłosierdzie. Więc to co nazywamy jałmużną jest tak naprawdę okazaniem współczucia i miłosierdzia. Jest miłością ku innym. I nie można jej sprowadzić do datku rzuconego chętnie lub niechętnie. Jest naturalną konsekwencją bycia chrześcijaninem. „Miłujcie się wzajemnie jak Ja was umiłowałem” (J 15,15). Miłość jest pierwszym darem jakim obdarowujemy innych. Oczywiście, za tym idą i powinny iść inne rzeczy, ale miłość i współczucie jest pierwszą i najważniejszą jałmużną.

I gdybym rozdał na jałmużnę całą majętność moją, a ciało wystawił na spalenie, lecz miłości bym nie miał, nic bym nie zyskał(1 Kor 13,3).

Nie pomagamy innym, bo jesteśmy „dobrzy” albo „powinniśmy być” dobrzy. Sam Chrystus zauważa, że właściwie tylko Bóg jest dobry (Mt 19,17). Każdy z nas jest skażony skutkami grzechu a przez to egoizmem. Kiedy pomagamy innym często czynimy to z niewłaściwych powodów.

Jest tylko jeden właściwy powód „dawania jałmużny”, miłosierdzia i współczucia – miłość Boga. Nie opinia innych, nie „powinność”.

Dlatego tak ważne jest abym zdecydował, że to co robię, robię to ze względu na miłość Boga. Na tyle, na ile mnie stać. Takie podejście uchroni mnie przed rozczarowaniem i wypaleniem. Kiedy pomagam, pomagam ze względu na Boga. Nie ze względu na siebie. Nie by coś osiągnąć. Nawet nie ze względu na innych. Bóg ukochał tę drugą osobę i samego siebie za nią wydał. Jest dla Niego cenna. Więc staje się cenna dla mnie, nawet jeśli nie potrafię dostrzec jej rzeczywistej wartości albo mnie denerwuje, albo jest „niewdzięczna”. Ale to wszystko nie ma dla mnie znaczenia. Nie pomagam jej dla jej wdzięczności, albo dlatego że jest miła. Pomagam jej, bo Bóg ją kocha (tak jak mnie), a ja kocham Boga.

„Nasze uczynki miłosierdzia powinny być uporządkowane, dyskretne i bezinteresowne”[3].

Czynię dobro ze względu na Boga. Nie by coś osiągnąć. Nawet jeśli chodzi o życie wieczne. Boga nie da się „przekupić”. W Niebie nie da się założyć fałszywej fundacji, która pod pozorem czynienia dobra ciągnie zyski dla siebie.

„Bóg patrzy na serce” (1 Sm 16,7).

Choć na końcu na tym i tak zyskuję. W końcu: „Kto się lituje nad ubogim, pożycza Panu, który mu odpłaci za jego dobrodziejstwo” (Prz 19, 17). Ale nie dlatego pomagam.

Uporządkowane znaczy też, że nawet jeśli mi się to nie podoba, bo nie widzę efektów to i tak to czynię. Jedyną moją motywacją jest miłość Boga.

Nie poniżam nikogo moją pomocą. Nie chełpię się nią. Nie zamieszczam tysięcy zdjęć w portalach społecznościowych jaki to jestem dobry. Nie mam na to czasu. Robię co mam zrobić i idę dalej. Jest wiele do zrobienia. „Żniwo wielkie a robotników mało” …

Uczę się nie czerpać osobistych korzyści z bycia dobrym – nawet a zwłaszcza jeśli tą korzyścią miałoby być uznanie innych. „Ci otrzymali już swoją nagrodę”. Po prostu pomagam, gdzie widzę potrzebę pomocy: „przychodzimy, aby służyć”, "słudzy nieużyteczni jesteśmy; wykonaliśmy to, co powinniśmy wykonać" (Łk 17,10).

Kiedy nie mamy na to żadnego pomysłu? Są na to dwa sposoby[4]:

Choć to zadanie wydaje się to proste sprawia nam często sporo trudności. Jesteśmy przyzwyczajeni by trzymać się swojej opinii o innych, chować urazy, zazdrościć, wyrażać jasno swoje zdanie. Zapominając często o podstawowym szacunku do człowieka odkupionego przez Chrystusa jak bardzo by nie był zagubiona. Więc co konkretnie mogę zrobić? Powstrzymać urazę a sąd zostawić Bogu. Cieszyć się z jego osiągnięć, szczególnie tych na drodze duchowej.

Modlitwa to wielki i niedoceniany często dar. Samo zadanie wydaje się proste, ale każdy kto próbował regularnie modlić się za kogoś wie, że wymaga to takiej samej dyscypliny jak każde inne ćwiczenie. A ponieważ często nie widzimy natychmiastowych efektów - zniechęcamy się też łatwiej.

A zatem kiedy nie mamy okazji czy pomysłu wystarczy sięgnąć do poniższej listy:

1) Grzesznych upominać; 2) Nieumiejętnych pouczać; 3) Wątpiącym dobrze radzić;

4) Strapionych pocieszać; 5) Krzywdy cierpliwie znosić; 6) Urazy serdecznie darować;

7) Modlić się za żywych i umarłych.

1) Głodnych nakarmić; 2) Spragnionych napoić; 3) Nagich przyodziać; 4) Podróżnych w dom przyjąć; 5) Więźniów pocieszać; 6) Chorych nawiedzać; 7) Umarłych pogrzebać.

„Miłość do bliźniego powinna być podobna do miłości do nas samych, ale nie powinna być równa lub większa od miłości, jaką żywimy względem siebie”[6].

Czy to nie jest egoizm? Czy nie powinniśmy stawiać dobro innych ponad swoje własne? Według nauki katolickiej nie:

„Nigdy nie możemy zrezygnować z dobra własnej duszy lub grzeszyć z powodu miłości bliźniego”[7].

A zatem granicą w pomaganiu jest to, czy pomoc, której możemy udzielić, może to skrzywdzić naszą własną duszę albo narazić nasze zbawienie[8].

Jest jeszcze jeden ważny element, o którym powinniśmy wspomnieć, kiedy mówimy o jałmużnie (miłosierdziu) i miłości braterskiej. Dlatego, że często sprowadza się ją do bycia miłym dla wszystkich zawsze i wszędzie. Są też ludzie, którzy nie wahają się stosować nakazu miłości bliźniego jako szantażu emocjonalnego i wprowadzają zamęt: „jeśli na to się nie zgadzasz to nie jesteś katolikiem”, „jakim katolikiem jesteś, jeśli nie chcesz pomóc”. Zaburzają nasze rozeznanie co do tego jak powinniśmy kochać innych i na co powinniśmy się w związku z tym godzić.

Nazywa się to Porządkiem pomagania zwany też porządkiem miłości (łac. ordo caritatis). Sprowadza się to zastawniczo do trzech punktów:

1. Miłość Boga zawsze jest pierwsza. Wszystkie inne formy miłości muszą być podporządkowane tej miłości. Jeśli nasze działanie ma zaprzeczyć tej miłości – nie działamy.

2. Miłość do siebie jest druga – mam obowiązek troszczyć się o swoje zbawienie. A więc znowu – jeśli coś naraża moje zbawienie – nawet jeśli wydaje się dla kogoś dobre nie wchodzę w to.

3. Miłość do bliźnich jest po nich i jest także dodatkowo zhierarchizowana w zależności od więzi rodzinnych, duchowych i społecznych[9]:

„Miłość powinna być okazywana najpierw nam samym i naszym krewnym; następnie osobom związanym z nami przyjaźnią, wdzięcznością, posłuszeństwem, krajem i religią; wreszcie obcym, heretykom i niewierzącym. Dobra duchowe powinny być przekładane nad dobra doczesne, życie nad reputację, a reputacja nad majątek”[10].

Czy to oznacza, że miłość bliźniego jednak jest „egoistyczna”? Ma być dla siebie i swoich? Niekoniecznie. Porządek nie znaczy egoizm. W tym przypadku znaczy, że kiedy staję w sytuacji wyboru komu pomóc najpierw, wiem czym się kierować.

Celem bycia chrześcijaninem jest osiągnięcie zbawienia. A zatem nie wolno mi pomagać, jeśli narazi to moją własną duszę, szczególnie gdy są wątpliwości czy to na pewno jest pomoc. Nie mogę też pomóc innym, jeśli wpierw nie pomogę sobie (będziemy mówić o tym więcej w artykule o poście) bo wtedy mogę pomagać z niewłaściwych powodów albo pomagać źle czy wręcz szkodzić. Nie chodzi tu więc o egoizm, ale o odpowiedzialność wobec swojego życia wiecznego, a przez to wobec innych.

W końcu mamy kochać bliźnich jak siebie samego. Więc jak się źle kochamy to ma to konsekwencje dla innych.

Miłość bliźniego obejmuje najpierw rodzinę i tych, z którymi mamy największe obowiązki moralne, a dopiero potem wszystkich innych.

Kiedy więc mam do wyboru pomóc własnemu dziecku albo innemu powinienem wybrać własne (chyba, że chodzi o bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia). I dopiero po zaspokojeniu jego potrzeb zająć się innym. Jest to mniej nawet związane z więzami krwi (choć są ważne) a bardziej z obowiązkami stanu do których zobowiązuję się przyjmując np. sakrament małżeństwa czy określoną funkcję społeczną[11].

Patriotyzm, miłość własnej ojczyzny, lojalność względem własnej wspólnoty religijnej lub społecznej, nigdy nie powinien być przedmiotem drwin czy wyśmiewania a tym bardziej wstydu czy wzbudzania niewłaściwego poczucia winy. Jest to wyraz właściwego porządku miłości. Jeśli ktoś pomaga przysłowiowym „dzieciom w Afryce” kiedy na jego oczach głodują dzieci sąsiadów to sami czujemy, że coś jest „nie w porządku”. Nie dlatego, że dzieci w Afryce nie potrzebują pomocy, ale dlatego, że w tej konkretnej sytuacji nie powinny być naszym pierwszym wyborem. „Jeśli zarządzając własnym dobrem okazaliście się niewierni – kto da wam cudze?” (Łk 16,12). Nie przez przypadek w czasach apostolskich biskupem mógł zostać tylko ten, kto, poza opanowaniem samego siebie, prowadził własny dom nienagannie: "Jeśli ktoś bowiem nie umie stanąć na czele własnego domu, jakżeż będzie się troszczył o Kościół Boży?" (por 1 Tym, 3,2-7).

Miłość bliźniego, ta prawdziwa, to najlepsza jałmużna jaką możemy złożyć na ofiarę czasie Wielkiego Postu. Dar jałmużny obejmuje też całego człowieka, jego cielesną i duchową stronę. Dlatego modlitwa za kogoś komu nie możemy pomóc w inny sposób jest takim samym darem jak pomoc materialna. Swoją dobroczynność rozszerzam od środka na zewnątrz (czyli najpierw przyjmuję miłość Boga, potem troszczę się o moje nawrócenie, a umocniony tymi dwoma darami zaczynam porządkować i ubogacać świat zaczynając od własnego domu). I tak, stopniowo, przyczyniam się do budowy czegoś większego. Jestem częścią Jego świątyni. Buduję Królestwo.