Listy o Mszy Św. „Trydenckiej”: Dwa Stoły?

Patrząc w archiwum listów, zorientowałem się, że mój pierwotny zamiar, to znaczy podróż przez obrzęd mszalny, już dość dawno przerodziła się w omawianie kwestii bardziej ogólnych. Mam nadzieję, że Ci to nie przeszkadza, a jeśli tak – daj znać. Wrócę oczywiście do tej podróży i to niekoniecznie dopiero wtedy, kiedy wyczerpię wszystkie pomysły na sprawy bardziej generalne. Ale dzisiaj taką właśnie chciałbym się (znowu) zająć. Konkretnie, zwróciłbym uwagę na jeden z aspektów miejsca Pisma Świętego w liturgii.

W posoborowej nomenklaturze mówiąc o głównych częściach Mszy św. używamy określeń: Liturgia Słowa i Liturgia Eucharystyczna. W klasycznej formie rytu rzymskiego również mamy ten podział (występuje on zresztą w znakomitej większości, jeśli nie we wszystkich tradycyjnych rytach chrześcijańskich), są one jednak określane jako Msza Katechumenów i Msza Wiernych. Odnosi się to do bardzo starożytnej praktyki, zgodnie z którą katechumeni, a więc ludzie przygotowujący się do chrztu ale jeszcze nieochrzczeni, brali udział w tej części Mszy św., która jest poświęcona nauczaniu, natomiast część będąca złożeniem Ofiary była otwarta tylko dla ochrzczonych (wtajemniczonych). Reforma tego układu nie zmieniła, wprowadziła natomiast w Mszy Katechumenów/Liturgii Słowa pewne modyfikacje, które miały bardziej podkreślać czy też uwypuklać miejsce Pisma Świętego. Nie mam tu akurat na myśli wprowadzenia do użytku całkowicie nowego lekcjonarza, ale rzecz niby mniejszą, ale w rzeczywistości czyniącą ogromną różnicę. Chodzi o przeniesienie aktu proklamacji perykop biblijnych z ołtarza na pulpit czy też tzw. ambonkę.

W jednym z poprzednich listów („Dalej o orientacji, czyli o jajku i kurze”) powiedziałem co nieco na temat rytualnego sposobu recytacji lub śpiewu czytań mszalnych (Epistoły i Ewangelii). Już o tym pisałem, ale teraz chcę to mocno podkreślić: sposób ten ściśle wiąże proklamowanie Słowa Bożego z ołtarzem. Lekcje są głoszone albo wprost przy ołtarzu (kiedy śpiewa je lub recytuje sam celebrans), albo z nim jako zasadniczym punktem odniesienia i orientacji (kiedy śpiewają je subdiakon [Epistoła] i diakon [Ewangelia]).   

W posoborowym dyskursie liturgicznym utarło się mówienie, że w Mszy św. mamy zastawione dwa stoły: Słowa Bożego i Eucharystii. Taka kategoryzacja ma swoje umocowanie w centralnych dokumentach na temat liturgii, takich jak Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego (zob. pkt 28) czy List Apostolski Jana Pawła II Mane Nobiscum Domine (zob. pkt 12). Zgodnie z tym myśleniem liturgiczne działanie z lekcjami biblijnymi ma swoje miejsce, które jest nie tylko osobne od ołtarza, ale też niejako w ogóle z nim niezwiązane, choćby przez fakt orientowania się na niego czy wobec niego. Jednocześnie oficjalny dyskurs – np. wspomniany wyżej dokument Jana Pawła II – bardzo stara się podkreślać jedność obu stołów, wyprowadzać ją z interpretacji ewangelii itd. Trudno oprzeć się w tej sytuacji wrażeniu, że próbuje się w ten sposób zatkać słowami nieciągłość, która wynika z faktu, że oddzielono wizualnie i rytualnie proklamację słowa Pisma od miejsca zbawczej i ofiarnej eucharystycznej obecności Wcielonego Słowa. Nie ma wielu Synów Bożych – jeden, który jest Przedwiecznym Logosem, inny, który przemawia w głoszonym Słowie, inny – składający samego Siebie ma ołtarzu, a jeszcze inny w zgromadzeniu wiernych czy gdzie tam jeszcze. Syn Boży jest jeden i ujęta rytualnie w klasycznej formie jedność miejsca głoszenia i składania Ofiary tę oczywistą chrześcijańską prawdę ukazuje. Może jestem ograniczony, ale ich rozdzielanie jawi mi się jako zwyczajnie absurdalne.

Twój in Christo,